Kurum ve kuruluşların çevreye zarar verebilecek büyüklük ve etkideki projelerine karşı önlem almayı amaçlayan Çevre Etki Değerlendirmesi (veya ÇED) ve ÇED Raporu sayesinde ekosistem ve habitaların korunabilmesinin yanı sıra yerel ekonomik ve sosyal yapıların bozulmadan sürdürülebilmesi sağlanmaktadır. ÇED Yönetmeliği ülkemizde Çevre Kanunun 10. maddesine dayanılarak çıkarılmış ve 7 Şubat 1993’te yayımlanmıştır. Daha küresel ölçekte ise 1998 yılında yürürlüğe giren Avrupa Birliği ÇED Direktifiyle Avrupa Birliğine üye ülkeler için kamu ve özel sektör projelerinin çevresel etkilerinin değerlendirilmesinde ÇED süreci zorunlu kılınmıştır.
Ülkemizde ÇED sürecinin zorunlu kılınmadığı ve bunun tasdiklenmesi için şart olan ÇED Muafiyet belgesinin alınmasının gerektiği projeler Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği’ndeki EK-1 ve EK-2 kapsamı dışında kalan projelerdir. EK-3 listesinde yer alan projeler tamamıyla ÇED sürecinden muaftır. Kurumlar projelerinin EK-3 listesinde yer alıp almadığını Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına ya da Çevre ve Şehircilik İl/İlçe Müdürlüklerine danışarak öğrenebilirler.
Kurum, kuruluş veya proje sahiplerinin ÇED Muafiyet Belgesi için başvuru sürecini Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri yoluyla başlatmaları gerekir. Muafiyet süreci 01.11.2023 itibarıyla e-ÇED sistemi üzerinden tamamen online olarak da başlatılabilmektedir. Müdürlüklere veya online sisteme istenen belgelerin eksik veya hatalı bir şekilde götürülmesi durumunda ilgili Müdürlük tarafından belgeler istenebilir veya Muafiyet Belgesi verilmeyebilir. ÇED Muafiyet Belgesinin çıkarılması için İl Müdürlükleri ve Bakanlık tarafından istenen projeler şu şekildedir:
⦁ Dilekçe
⦁ Proje Özeti ve Proses Akım Şeması
⦁ Güncel Kapasite Raporu
⦁ Taahhütname
⦁ İmar Durumu
⦁ Mülkiyet Belgeleri
Dilekçe
Kurum ve kuruluşların projelerinin Çevre Etki Değerlendirmesinden muaf tutulmasını talep etmek için başvuru dilekçesi hazırlanması gerekmektedir. Dilekçede projenin tam ve resmi adıyla birlikte projenin hangi sektörün kapsamı altına girdiği belirtilmeli, projenin yapılacağı il, ilçe ve koordinat bilgileri eklenmeli, projenin kapasitesinden, yatırımcısı veya sahibinin iletişim bilgilerinden, yetkili kişinin kimlik bilgilerinden bahsedilmeli ve vergi dairesi numarası eklenmelidir.
Proje Özeti ve Proses Akım Şeması
Proje özetinde kurum ve kuruluşlar tarafından projenin amacı ve genel tanımı bildirilir. Dilekçede projeyle ilgili olarak istenen bilgilerin benzerlerinin yer aldığı proje özetinde artı olarak projenin girdi ve çıktılarına, olası çevresel etkilerine ve bunların nasıl önleneceğine ve son olarak projede kullanılacak ekipmanlara da yer verilmesi gerekir.
Proje özetiyle benzer olarak istenen belgeler arasında proses akım şeması da bulunmaktadır. Proses akım şeması, projelerin üretim süreçlerinin şematik bir gösterimi niteliği taşır. Ve proje üretim sürecine dair bütün bilgileri kapsar.
ÇED Muafiyet Belgesi için başvurulması durumunda proje özetinin ve proses akım şemasının hem Türkçe hem de İngilizce olarak hazırlanması ve ilgili makamlara sunulması gerekir.
Güncel Kapasite Raporu
ÇED Muafiyet Belgesi almak için zorunlu olan belgelerden biri de güncel kapasite raporudur. Güncel kapasite raporunda projelerin üretim kapasiteleri gösterilir. Bu sayede projelerin yıllık üretim miktarları öğrenilebilir. Güncel kapasite raporları yetkili sanayi odalarından, bağımsız denetim firmalarından veya noter vasıtasıyla tasdikli beyan yoluyla alınabilir.
Taahhütname
Taahhütname özelinde kurumlar projelerinin çevresel etkilerini minimize edeceklerini beyan ederler. Bunun gerçekleştirilmesi için çevre bilincini artırmak ve personel eğitimi düzenleme, acil durum planı hazırlama ve uygulama, hava kirliliğini veya gürültü kirliliğini önlemeye yönelik adımlar atma gibi planlar hazırlanabilir.
İmar Durumu
ÇED Muafiyet Belgesinin alınması için gerekli olan bir diğer belge de imar durumu belgesidir. İmar durumu belgesinde parsel bilgilerine, projenin gerçekleştirileceği yerin yüzölçümüne, maliki bilgilerine, mevcut yapı, altyapı ve yol durumuna yer vermek gerekmektedir. İmar durumu belgesi belediyelerden veya e-devlet üzerinden alınabilmektedir.
Mülkiyet Belgeleri
Mülkiyet belgeleri, projenin yapılacağı arsa veya arazinin mülkiyetinin kimde olduğunu gösteren resmi bir belgedir. Mülkiyet belgesi kapsamında tapu belgesi, kat mülkiyeti tapusu ve kira kontratına yer verilebilir. Tapu ve Kadastro Müdürlükleriyle noterler üzerinden mülkiyet belgeleri alınabilmektedir.
Belgelerin ilgili Müdürlüklere teslim edilmesinin ardından Muafiyet sürecinin takibi yine e-ÇED sistemi üzerinden verilen geçici referans numarası ve pnr ile takip edilebilmektedir.
ÇED Muafiyet Belgesi Nasıl Alınır
Kurum ve kuruluşların projelerini hayata geçirecekleri tesislerinin kurulması için Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan çevre izin belgesi alınması gerekmektedir. Başvuruya hazırlık sürecinde projenin çevresel etki değerlendirmesi gereklilik durumu öğrenilmelidir. Bunun gerçekleştirilebilmesi için e-ÇED sisteminden yararlanılabilmektedir. Sistem üzerinden başvurunun gerçekleştirilmesinden önce gerekli belgeler hazırlanmalıdır ve istenen başvuru ücreti yatırılmalıdır.
Çevre İzin Belgesi, e-ÇED üzerinden online olarak yapılabilmektedir. Online olarak yapılan bu işlemde başvuru formu eksiksiz ve doğru bir şekilde doldurulmalı, gerekli belgelerin tümü yüklenmeli veya teslim edilmeli, son olarak da başvuru imzalanıp gönderilmelidir.
Başvurunun imzalanıp gönderilmesinin ardından değerlendirme süreci başlamaktadır.
Değerlendirme süreci Bakanlık tarafından başvurunun ön incelemeden geçirilmesi ve eksik belge olması durumunda bu belgelerin talep edilmesiyle başlar. Gerektiği takdirde projelerin hayata geçirileceği tesislerin denetlenmesi de gerekebilmektedir. Son olarak, bu tesislerin ve başvuru sırasında sunulan belgelerin Çevre, İzin ve Lisans Değerlendirme Komisyonunca incelenmesi gerçekleştirilir. İnceleme olumlu sonuçlandığı takdirde komisyon tarafından kabul kararı verilirken olumsuz sonuçlandığında red kararı verilir. Kabul kararı verilmesi halinde Bakanlık kararı başvuru sahibine tebliğ eder ve başvuru sahibinin Bakanlık’tan çevre izin belgesini alması gerekir. Çevre izin belgesi alma süreci ortalama 60 gün sürmektedir.
Çevre izin belgesiyle alınırken dikkat edilmesi gereken pek çok nokta vardır. Öncelikle bu belgelerin beş sene süreyle geçerli olduğu ve yenilenmeleri gerektiği unutulmamalıdır. Yenilenme işleminin gerçekleştirilmesi için sürenin dolmasından en az 180 gün öncesinde başvuru işlemlerinin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Bakanlık tarafından başvuru belgelerinde eksiklik olduğunun bildirilmesi halinde eksikler bildirim tarihinden sonraki doksan gün içerisinde yetkili kurumlara iletilmelidir.
Geçici Faaliyet Belgesi Ücreti Nereye Yatırılıyor
Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği’nde EK-1 ve EK-2 kapsamında olan işletmelerin faaliyetlerini hayata geçirebilmeleri için geçici faaliyet belgesi almaları gerekmektedir. Geçici faaliyet belgesi, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığından veya il-ilçe müdürlüklerinden alınabilmektedir. Geçici faaliyet belgesi kurum ve kuruluşlara bir yıl süreyle ilgili alanlarda faaliyet gösterme imkanı vermektedir.
Geçici faaliyet belgesi ücretinin başvuru sürecinin başlangıcında, gerekli belge ve evrakların teslim edileceği zaman aralığında yatırılması gerekir. Tıpkı başvuru işlemleri gibi ücret de online olarak yatırılabilmektedir. Harç ücretinin ödenmesinden önce e-ÇED sistemi üzerinden harç bedelinin hesaplanması ve ödeme talimatının alınması önemlidir. Ödeme talimatında banka bilgileri, hesap numarası ve IBAN numarası yer almaktadır.
Harç ücretinin ödenmesinin ardından dekont veya banka havale belgesinin e-ÇED sistemine yüklenmesi gerekmektedir. Başvuru işleminin tamamlanması için tüm belgelerin eksiksiz ve hatasız olarak iletilmesi ve harç ücretinin ilgili evraklarla birlikte zamanında yatırılması büyük önem taşımaktadır.
Geçici faaliyet belgesi ücreti Çevre ve Şehircilik Döner Sermaye İşletmesi Müdürlüğü Kurumsal Tahsilat hesabına EFT veya havale ile yatırılabilmektedir fakat bu şart değişebileceğinden başvuru ücretinin yatırılacağı zaman aralığında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın sitesinin ilgili kısımlarına başvurmakta veya destek hattından yararlanmakta fayda vardır.
Çevre Muafiyet Belgesini Kimler Almalıdır
Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği’nin EK-1 ve EK-2 listesinde yer alan kurum ve kuruluşların faaliyetleriyle projelerini hayata geçirebilmeleri için çevre izni belgesi almaları zorunluluk teşkil etmektedir. İzin belgesi bu işletmelerin çevreye vermeleri muhtemel zararı en asgari düzeye indirmelerini sağlamakta ve sürdürülebilir, daha yeşil bir geleceğe giden yolun başlangıcını oluşturmaktadır.
EK-1 listesinde yer alan kurum ve kuruluşlar arasında termik, nükleer ve hidroelektrik santraller, et ve süt ürünleri, tekstil, endüstriyel atık su arıtma, rafineri ve petrokimyasal, metalürji ve kimyasal üretim tesisleri örnek olarak gösterilebilir. Aynı zamanda madencilik işletmeleri ve büyük ve küçükbaş hayvan çiftlikleri de bu kurum ve kuruluşlar arasında gösterilebilir.
EK-2 listesinde yer alana kurum ve kuruluşlar EK-1 listesinde yer alanlara göre daha küçük kapasiteli olmalarıyla farklıdırlar. Bu listede yer alan kurum ve kuruluşlar arasında gıda ve içecek, makine ve metal işleme, atölye tipi kimyasal üretim ve turistik tesisler örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca küçük ölçekli madencilik alanları ve küçük çaplı hayvancılık faaliyetleri de EK-2 kapsamına girmektedir.
Genel olarak çevre etki değerlendirmesi sürecinin ve özel olaraksa çevre izin belgesinin kurum ve kuruluşlara sağladıkları pek çok fayda vardır. Bazıları şu şekildedir:
⦁ Çevre kirliliği önlenerek çevrenin korunması sağlanır
⦁ Ekosistem, habitat ve doğal kaynaklar korunur
⦁ İşletmelerin projelerinin yasalara uyumluluğu denetlenir
⦁ Kurum ve kuruluşlar rakipleri arasından sıyrılır
⦁ Yatırımların çevreye duyarlı bir şekilde yapılması teşvik edilir